ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
Το Κάστρο της Χίου έχει έκταση 180.000 τ.μ. και τα τείχη του περικλείουν οικιστικό σύνολο, με 650 κατοίκους. Η κατοίκηση στο χώρο του Κάστρου μαρτυρείται τουλάχιστον από τους ελληνιστικούς χρόνους. Ευρήματα ανασκαφών πιστοποιούν την συνέχιση της κατοίκησης στους Ρωμαϊκούς και στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους.
Το Κάστρο της Χίου κατά τους Βυζαντινούς χρόνους
Προς τα τέλη του 9ου αιώνα κτίστηκε το μεγάλο παράλιο φρούριο της Χώρας, για την καλύτερη προστασία του λιμανιού και της πόλης. Το παλαιό βυζαντινό κάστρο ονομαζόταν “Παληόκαστρο”. Το Χρυσόβουλο του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, το οποίο εκδόθηκε το 1259 μ.Χ και με βάση αυτό παραχωρούνταν οικήματα από το εσωτερικό του Κάστρου στη Νέα Μονή, αποτελεί μαρτυρία του μεγέθους του. Το Κάστρο της Χίου κατά τη Βυζαντινή περίοδο δέχτηκε επιδρομές από επίδοξους κατακτητές. Τις πρώτες πληροφορίες τις παίρνουμε μέσα από την ‘Αλεξιάδα’ της Άννας Κομνηνής, η οποία κάνει λόγο για την επίθεση στο Κάστρο από τον Σελτζούκο Τζαχά Πασά το 1093 μ.Χ. Στα σοκάκια του κάστρου θα συναντήσουμε την πινακίδα για την οδό Άννας Κομνηνής, που λανθασμένα την αναφέρει ως αυτοκράτειρα.
Το Κάστρο της Χίου δέχτηκε επίθεση και από τους Βενετούς το 1124 μ.Χ και το 1171 μ.Χ, αλλά η οχύρωση του στάθηκε αρκετά ισχυρή. Η αρχή της παρακμής του Βυζαντίου μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 μ.Χ από τους Σταυροφόρους επηρέασε και τη σημαντική νήσο Χίο. Το 1261 μ.Χ, με τη Συνθήκη του Νυμφαίου, ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος παραχωρεί στους Γενουάτες το δικαίωμα ίδρυσης σταθμού στη Χίο. Η παροικία των Γενουατών στη Χίο διέθετε μέγαρο, ναό, λουτρά, αποθήκες και κατοικίες. Στην καμπή του 13ου αιώνα προς το 14ο αιώνα, η Χίος μαστίζεται από τις πειρατικές επιδρομές των Οθωμανών Τούρκων. Η αδυναμία της κεντρικής εξουσίας να υπερασπιστεί το νησί, οδήγησε στην κατάληψη της Χίου από το Γενουάτη ηγεμόνα της Φώκαιας, Benedetto Zaccaria to 1304, ο οποίος πέτυχε την παραχώρηση της Χίου από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ σε αυτόν για 10 χρόνια.
Το Κάστρο της Χίου κατά τους Βυζαντινούς χρόνους
Προς τα τέλη του 9ου αιώνα κτίστηκε το μεγάλο παράλιο φρούριο της Χώρας, για την καλύτερη προστασία του λιμανιού και της πόλης. Το παλαιό βυζαντινό κάστρο ονομαζόταν “Παληόκαστρο”. Το Χρυσόβουλο του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, το οποίο εκδόθηκε το 1259 μ.Χ και με βάση αυτό παραχωρούνταν οικήματα από το εσωτερικό του Κάστρου στη Νέα Μονή, αποτελεί μαρτυρία του μεγέθους του. Το Κάστρο της Χίου κατά τη Βυζαντινή περίοδο δέχτηκε επιδρομές από επίδοξους κατακτητές. Τις πρώτες πληροφορίες τις παίρνουμε μέσα από την ‘Αλεξιάδα’ της Άννας Κομνηνής, η οποία κάνει λόγο για την επίθεση στο Κάστρο από τον Σελτζούκο Τζαχά Πασά το 1093 μ.Χ. Στα σοκάκια του κάστρου θα συναντήσουμε την πινακίδα για την οδό Άννας Κομνηνής, που λανθασμένα την αναφέρει ως αυτοκράτειρα.
Το Κάστρο της Χίου δέχτηκε επίθεση και από τους Βενετούς το 1124 μ.Χ και το 1171 μ.Χ, αλλά η οχύρωση του στάθηκε αρκετά ισχυρή. Η αρχή της παρακμής του Βυζαντίου μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 μ.Χ από τους Σταυροφόρους επηρέασε και τη σημαντική νήσο Χίο. Το 1261 μ.Χ, με τη Συνθήκη του Νυμφαίου, ο Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγος παραχωρεί στους Γενουάτες το δικαίωμα ίδρυσης σταθμού στη Χίο. Η παροικία των Γενουατών στη Χίο διέθετε μέγαρο, ναό, λουτρά, αποθήκες και κατοικίες. Στην καμπή του 13ου αιώνα προς το 14ο αιώνα, η Χίος μαστίζεται από τις πειρατικές επιδρομές των Οθωμανών Τούρκων. Η αδυναμία της κεντρικής εξουσίας να υπερασπιστεί το νησί, οδήγησε στην κατάληψη της Χίου από το Γενουάτη ηγεμόνα της Φώκαιας, Benedetto Zaccaria to 1304, ο οποίος πέτυχε την παραχώρηση της Χίου από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’ σε αυτόν για 10 χρόνια.
Το Κάστρο κατά τους Γενοβέζικους χρόνους Το σημερινό Κάστρο της Χίου ταυτίζεται με το γνωστό από τις πηγές οχυρό, που άρχισε να οικοδομεί το 1328 ο Γενουάτης ηγεμόνας της Χίου, Martino Zaccaria. Το 1329 ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος (μετέπειτα αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ΄) με τη βοήθεια του Ιωάννη Καντακουζηνού ανακατέλαβε το νησί για λογαριασμό του βυζαντινού αυτοκράτορα. Η Χίος παρέμεινε στους κόλπους της βυζαντινής αυτοκρατορίας έως το 1346, οπότε και περιήλθε οριστικά ως κτήση στη Δημοκρατία της Γένουας. Από τη χρονιά εκείνη που ο Γενουάτης Simone Vignoso κατέλαβε το νησί, αρχίζει η περίοδος της Γενουατοκρατίας στη Χίο η οποία διήρκεσε δύο αιώνες, από το 1346 έως το 1566. Η σύμβαση παράδοσης της Χίου μεταξύ του Simone Vignoso και μελών του χιώτικου αρχοντολογίου (Ζυβός, Αργέντης, Κορέσης) υπογράφτηκε στο ναό του Αγίου Νικολάου στο κάστρο. Τη διακυβέρνηση του νησιού είχε αναλάβει μια εμπορική εταιρεία, η Μαόνα, της οποίας τα μέλη από το 1362 και εξής ανήκαν στη φατρία (Albergo) των Ιουστινιάνι (Giustiniani) στη Γένουα και από τότε έφεραν το επώνυμο Ιουστινιάνι. Ο Ναός του Αγίου Νικολάου (του «Μώλου»), ήταν η μεσαιωνική Μητρόπολη της Χίου, όπου το 1346 υπογράφτηκε η Συνθήκη παραδόσεως της νήσου από τον αυτοκρατορικό Επίτροπο του νησιού Ιωάννη Ζυβό στον Γενουάτη Σίμονα Βινιόζο. Αργότερα η εκκλησία καταστράφηκε από σεισμό. Ο σημερινός ναός είναι νεότερος. |
Το Παλατάκι Ιουστινιάνι, το μοναδικό διοικητικό κτίσμα που σώζεται στο Φρούριο.
Το κάστρο τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Η Γενουατοκρατία καταλύθηκε το Πάσχα του έτους 1566, όταν ο Πιαλή Πασάς κατέλαβε αμαχητί τη Χίο για λογαριασμό του Τούρκου Σουλτάνου Σουλεϋμάν του Μεγαλοπρεπούς. Το 1694 το κατέλαβαν για ένα εξάμηνο οι Ενετοί, που πραγματοποίησαν εκτεταμένες εργασίες στις οχυρώσεις παρά το μικρό διάστημα της κυριαρχίας τους. Έκτοτε το Κάστρο παρέμεινε αδιάλειπτα στα χέρια των Οθωμανών έως το 1912 που η Χίος απελευθερώθηκε και προσαρτήθηκε στο Ελληνικό Κράτος. Μελανό σημείο στη μακρόχρονη περίοδο Τουρκοκρατίας ήταν η σφαγή του 1822. Όταν οι Χίοι αποφάσισαν να συμμετέχουν στην Ελληνική Επανάσταση, μετά από παρότρυνση των Σαμίων, οι Οθωμανοί με επικεφαλής το ναύαρχο Καρά Αλή κατέσφαξαν τους κατοίκους και το νησί λεηλατήθηκε. Ο Κανάρης ως αντίποινα για τη σφαγή της Χίου ανατίναξε την τουρκική ναυαρχίδα, στο λιμάνι της Χίου, το 1822. Ο Καρά Αλή σκοτώθηκε και ο τάφος του βρίσκεται στο Οθωμανικό νεκροταφείο του Κάστρου.
Το Κάστρο της Χίου μετά την Μικρασιατική Καταστροφή
Η Ελληνική Πολιτεία έλαβε από το 1924 μέτρα προστασίας του μνημείου και με Προεδρικό Διάταγμα τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς χαρακτήρισε το Κάστρο ως διατηρητέο αρχαιολογικό και ιστορικό χώρο. Παρόλα αυτά το μνημείο απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια του 20ου αι., όταν μερίδα της Χιακής κοινωνίας ζητούσε επιτακτικά την κατεδάφισή του, αίτημα που αναζωπυρωνόταν κατά καιρούς, στη δεκαετία του 1930 αρχικά, και κατόπιν στη δεκαετία του 1950 και του 1970. Καθοριστικές για την απαξίωση και την κακή κατάσταση διατήρησης του μνημείου στους νεώτερους χρόνους ήταν οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί) του 1881 και του 1949, η κατασκευή της νέας προκυμαίας το 1896 που αλλοίωσε δραστικά το επιλιμένιο τείχος, η μαζική εγκατάσταση στο Κάστρο των Ελλήνων προσφύγων που κατέφυγαν στη Χίο μετά την μικρασιατική καταστροφή του 1922, η Γερμανική κατοχή, όταν προμαχώνες και οικοδομικό υλικό του Κάστρου χρησιμοποιήθηκαν για το άλεσμα των σιτηρών. Ακόμη, μετά την απελευθέρωση της Χίου από τους Οθωμανούς το 1912 τα τείχη λιθολογήθηκαν συστηματικά, καταστράφηκαν μερικώς δύο προμαχώνες και η δυτική Πύλη ("Επάνω Πορτέλλο), καθώς και τμήματα του επιθαλασσίου τείχους με τη χρήση εκρηκτικών.
Η Ελληνική Πολιτεία έλαβε από το 1924 μέτρα προστασίας του μνημείου και με Προεδρικό Διάταγμα τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς χαρακτήρισε το Κάστρο ως διατηρητέο αρχαιολογικό και ιστορικό χώρο. Παρόλα αυτά το μνημείο απειλήθηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια του 20ου αι., όταν μερίδα της Χιακής κοινωνίας ζητούσε επιτακτικά την κατεδάφισή του, αίτημα που αναζωπυρωνόταν κατά καιρούς, στη δεκαετία του 1930 αρχικά, και κατόπιν στη δεκαετία του 1950 και του 1970. Καθοριστικές για την απαξίωση και την κακή κατάσταση διατήρησης του μνημείου στους νεώτερους χρόνους ήταν οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί) του 1881 και του 1949, η κατασκευή της νέας προκυμαίας το 1896 που αλλοίωσε δραστικά το επιλιμένιο τείχος, η μαζική εγκατάσταση στο Κάστρο των Ελλήνων προσφύγων που κατέφυγαν στη Χίο μετά την μικρασιατική καταστροφή του 1922, η Γερμανική κατοχή, όταν προμαχώνες και οικοδομικό υλικό του Κάστρου χρησιμοποιήθηκαν για το άλεσμα των σιτηρών. Ακόμη, μετά την απελευθέρωση της Χίου από τους Οθωμανούς το 1912 τα τείχη λιθολογήθηκαν συστηματικά, καταστράφηκαν μερικώς δύο προμαχώνες και η δυτική Πύλη ("Επάνω Πορτέλλο), καθώς και τμήματα του επιθαλασσίου τείχους με τη χρήση εκρηκτικών.
Εικόνες από το Κάστρο που μαρτυρούν τη μαζική εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
Δυστυχώς, οι υπέροχες γενουατικές οικίες και η πλειοψηφία των κτισμάτων μέσα στο Κάστρο έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημιές μετά το σεισμό του 1881 μ.Χ (όπως όλη η βόρεια Χίος άλλωστε) και το γεγονός αυτό αλλοίωσε την εσωτερική του όψη. Οι σωροί από πέτρες που μαζεύτηκαν χρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές για το κτίσιμο άλλων οικιών εντός και εκτός του Κάστρου, ενώ πολλοί αρχαιολογικοί θησαυροί του εξαφανίστηκαν (π.χ η επιγραφή που κοσμούσε την εσωτερική πύλη του Επάνω Πορτέλο). Επιπλέον, το Κάστρο αποτέλεσε κατά τα έτη 1914-1918 και ειδικότερα το 1922 το καταφύγιο των προσφύγων της Μικράς Ασίας. Οικοδομικό υλικό προερχόμενο από τη λιθολόγηση προμαχώνων (μεταξύ άλλων και εκείνου που επέβλεπε το Επάνω Πορτέλο), αλλά και από κατεστραμένα κτίρια χρησιμοποιήθηκε για να κατασκευαστούν τα σπίτια των προσφύγων. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, σπίτια κτίστηκαν πάνω στα τείχη, όπως στα Μπεντέμια του Προμαχώνα Αντώνιο Ζένο, αλλά και στο εσωτερικό των τειχών, όπως για παράδειγμα η Δυτική Πύλη Επάνω Πορτέλο η οποία κτίστηκε και κατοικήθηκε. Ευτυχώς, μετά την Μεταπολίτευση δόθηκε εντολή να κατεδαφιστούν τα αυθαίρετα αυτά σπίτια, αν και μέχρι σήμερα είναι εμφανή τα σημάδια που άφησαν πάνω στα τείχη.
Τα σπίτια στο εσωτερικό του Κάστρου (μετά το μεγάλο σεισμό) ξανακτίστηκαν στη βάση της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, επηρεασμένης πλέον από τη μικρασιάτικη, προσφέροντάς μας πανέμορφα δείγματα διώροφων στενομέτωπων κτιρίων με ‘σαχνισί’ στην πρόσοψη, δηλαδή ξύλινα κλειστά μπαλκονάκια (τους γνωστούς κιοσέδες). Η ιδιαίτερη αυτή αρχιτεκτονική κοσμεί μέχρι και σήμερα τους στενούς δρόμους του ζωντανού οικισμού.
Πηγές
http://docs.wixstatic.com/ugd/571f46_e4569665f02040bf9ae45782456df7e4.pdf
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=15903
http://www.chioscastle.gr
http://www.aplotaria.gr
http://docs.wixstatic.com/ugd/571f46_e4569665f02040bf9ae45782456df7e4.pdf
http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=15903
http://www.chioscastle.gr
http://www.aplotaria.gr